میرزا جعفر مجتهد تبریزیمیرزا جعفر مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق)، از علمای قرن سیزدهم هجری قمری در تبریز بود. خاندان وی بیش از یک قرن زعامت علمی و دینی مردم تبریز و آذربایجان را برعهده داشتند و خدمات شایانی انجام دادند. آنان همیشه در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی، علمی و اقتصادی نقش داشته و سال‌ها کلمه «مجتهد» در آذربایجان به آنان اطلاق می‌شد. میرزا جعفر از شاگردان صاحب جواهر و شیخ حسن آل کاشف الغطاء بود و از ایشان اجازه اجتهاد دریافت کرد. ۱ - معرفی پدرپدر حاج میرزا جعفر آیت‌الله میرزا احمد فرزند لطفعلی‌خان، فرزند محمّدصادق مغانی قراجه‌داغی (بنیانگذار خاندان مجتهدی تبریز) از تیره مغانلوی شاهسون بود. پدرش از امیران زندیه و مادرش هم از سادات رضوی اصفهان بود. میرزا احمد پس از تولّد و نشو و نما، چونان پدر متصدی مقام دولتی شد، امّا دیری نپایید که از مناصب دولتی کناره گرفت و به تحصیل علوم اسلامی همت گماشت. ابتدا راهی حوزه علمیه اصفهان گردید و سپس به عتبات عالیات عزیمت کرد و وارد کربلا شد. در حوزه علمیه کربلا از درس سیّد علی طباطبایی نویسنده ریاض المسائل بهره برد و به دریافت اجازه اجتهاد از استاد مفتخر گردید. بعد از بازگشت به تبریز، امامت جمعه، مرجعیت و ریاست علمی آن سامان را برعهده گرفت. او ادیب و شاعری توانا و دارای حافظه‌ای قوی نیز بود. سال‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین رهبر دینی آذربایجان در راه ارشاد مردم و رفع حوائج آنها خدمت نمود و سرانجام در ۲۷ رجب سال ۱۳۶۵ ق در تبریز درگذشت و جنازه‌اش را به نجف اشرف منتقل کردند و در مقبره خصوصی به‌خاک سپردند. آثار علمی و ادبی وی عبارت است از: «قصیده‌ای عربی در ۴۰۰ بیت در مدح حضرت حجت (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)» «دیوان شعر فارسی» «دیوان شعر عربی» «منهج الرشاد فی شرح الارشاد» در چند جلد، «رساله عملیه» به زبان فارسی و «فقه عملی». [۲]
نادر میرزا، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، ص۱۱۷.
[۳]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، کرام البرره، ج۱، ص۱۰۲-۱۰۳.
[۴]
تربیت، محمّدعلی، دانشمندان آذربایجان، ص۳۵.
[۵]
خیّام‌پور، عبدالرسول، فرهنگ سخنوران، ص۲۸.
[۶]
اعتماد السلطنه، محمّدحسن‌خان، الماثر و الآثار، ص۱۷۳.
[۷]
امینی، محمدهادی، معجم رجال و الفکر الادب فی النجف، ص۸۲.
[۸]
دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۷۶.
[۹]
دوستی، حسین، ستارگان درخشان، ص۳۵-۳۱.
[۱۰]
حسینی اشکوری، سیّداحمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، ج۸، ص۱۱۳.
[۱۱]
سید محمد طباطبایی بهبهانی و عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۳، ص۱۵۱۰-۱۵۰۹.
[۱۲]
امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیله، ص۵۴۷.
[۱۳]
مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۶۷.
[۱۴]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۳.
[۱۵]
علی‌زاده، عمران، نامداران تاریخ، ج۲، ص۲۰۸-۲۱۰.
[۱۶]
الوانساز خویی، محمّد، فرهیختگان آذربایجان، خطی.
۲ - معرفی اجمالیحاج میرزا جعفر مجتهد تبریزی دوّمین فرزند حاج میرزا احمد مجتهد است. دروس خود را نزد پدر، شیخ محمّدحسن (نویسنده جواهر الکلام)، شیخ حسن آل کاشف الغطاء و شیخ جواد نجف آموخت و به دریافت اجازه اجتهاد مبسوطی از استادانش نائل آمد. پدرش نیز اجازه مشترکی برای او و برادرانش صادر کرد. او در سال ۱۲۶۲ ق در اثر وبای عمومی درگذشت. از تالیفات او می‌توان به رسالة فی العصیر العنبی و شرح شرایع الاسلام اشاره کرد. [۱۷]
خیابانی تبریزی، ملاّعلی، علمای معاصرین، ص۳۳۳.
[۱۹]
امینی، عبدالحسین، شهداء الفضیلة، ص۳۲۸.
[۲۰]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، کرام البرره، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۴.
[۲۱]
دوستی، حسین، ستارگان درخشان، ص۴۹.
[۲۳]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۸.
[۲۴]
الوانساز خویی، محمّد، فرهیختگان آذربایجان، خطی.
۳ - برادرانوى چهار برادر فاضل و دانشمند داشت که جزء مراجع و بزرگان علمای تبریز بودند که اسامی آنان به شرح ذیل است: ۱. میرزا لطفعلی مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق) ۲. میرزا رضا مجتهد تبریزی (متوفای ۱۲۶۲ق) که به همرا دو برادر خود میرزالطفعلی و میرزاجعفر در سال ۱۲۶۲ هجری قمری بر اثر بیماری وبا از دنیا رفتند. ۳. میرزا محمدباقر مجتهد تبریزی (۱۲۲۱-۱۲۸۵ق) ۴. میرزا جواد مجتهد تبریزی (متوفای ۱۳۱۳ق) ۴ - فرزندپسر حاج میرزا جعفر، علاّمه حاج میرزا موسی عالمی برجسته و فقیهی اصولی بود. وی مقدمات علوم را در محضر پدر فرا گرفت. سپس در نجف به درس استادانی چون شیخ مرتضی انصاری و سیّدحسین کوه‌کمری حاضر شد. آنگاه به ایران آمد و دیری نگذشت که در میان همشهریان زعامت و مرجعیت یافت. فهرست آثارش چنین است: «اوثق المسائل فی شرح الرسائل» این کتاب به زبان عربی است. تالیف آن در سال ۱۲۹۵ق به پایان رسید و در سال ۱۳۰۴ق در تبریز چاپ شد. «غایة المالول فی کشف معضلات الاصول»، تقریرات درس سیّدحسین کوه‌کمری است. کتاب مزین به تقریظ استادش است و «حاشیه بر قوانین الاصول». [۲۵]
امینی، عبدالحسین، شهداءالفضیله، ص۳۸۷.
[۲۹]
حرزالدّین، محمّد، معارف الرجال، ج۳، ص۵۱.
[۳۰]
معلم حبیب آبادی، محمّدعلی، مکارم الآثار، ج۵، ص۱۶۸۲.
[۳۱]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباء البشر، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۴.
[۳۲]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۱۷۲-۱۷۳.
[۳۳]
دایرة المعارف تشیع، ج۴، ص۹۲.
[۳۴]
دوستی، حسین، ستارگان درخشان، ص۲۵۳.
[۳۵]
طیار مراغی، محمود، مرزداران فقاهت، ص۲۸۳.
[۳۶]
مشار، خانبابا، فهرست کتاب‌های چاپی عربی، ص۱۰۴.
[۳۷]
الوانساز خویی، محمّد، فرهیختگان آذربایجان، خطی.
۵ - پانویس
۶ - منبعسایت فرهیختگان فرهنگ شیعی، برگرفته از مقاله «جواد مجتهد تبریزی (میرزا جواد مجتهد تبریزی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۱۲. رده‌های این صفحه : درگذشتگان 1262 (قمری) | شاگردان صاحب جواهر | علمای ایران قرن 13 (قمری) | علمای تبریز قرن 13 (قمری) | مجتهدان ایرانی سده سیزدهم (قمری)
|